Doktorskie Q&A

Witam serdecznie po dłuuugiej nieobecności. Pora wyjaśnić gdzie byłem jak mnie nie było i wziąć się za nowy temat ;)

Przez ostatnie pół roku większość mojego czasu zajmowały sprawy zawodowe i naukowe, a w szczególności intensywna praca nad doktoratem, który rozpocząłem prawie 3 lata temu. Na szczęście wszystko skończyło się pozytywnie i w dniu 26 czerwca obroniłem moją pracę doktorską i otrzymałem stopień doktora nauk humanistycznych w zakresie pedagogiki specjalnej. Dałem radę pomimo prawie 40-stopniowego upału jaki panował w tym dniu. Dzięki temu z pewnością jeszcze bardziej zapadnie mi on w pamięć ;) Jedno jest pewne - teraz gdy już trochę odpocząłem, minął stres i emocje, mogę powrócić do pisania bloga. Będę starał się pisać w miarę regularnie, gdy tylko czas będzie na to pozwalał. 

Zastanawiałem się jaki temat poruszyć po tak długiej nieobecności. Nie musiałem jednak głowić się zbyt długo, gdyż pomysł przyszedł do mnie niemal natychmiast. Oprócz wielu gratulacji jakie otrzymałem od wielu osób, zarówno bliższych i dalszych znajomych (jeszcze raz serdecznie dziękuję), pojawiało się wiele pytań w stylu: Jak to jest? Jak to wygląda? Jak się za to zabrać? Czy było ciężko? Etc., etc. ... Postanowiłem więc, że postaram się odpowiedzieć na te wszystkie najczęściej pojawiające się pytania i rozwiać Wasze wątpliwości związane z doktoratem. Zatem do dzieła :)

Czym jest doktorat?

Stopień doktora jest stopniem naukowym w danej dziedzinie, nadawanym przez daną jednostkę naukową, zazwyczaj uczelnię. Wbrew nazwie nie musi mieć nic wspólnego z medycyną. Można uzyskać stopień doktora w praktycznie każdej dziedzinie nauki lub sztuki. Niektórzy błędnie nazywają go tytułem naukowym. Należy jednak pamiętać, że w Polsce istnieje tylko jeden tytuł naukowy profesora. Jest on najwyższy i nadawany przez Prezydenta za długoletnie i wybitne osiągnięcia naukowe. Oprócz tego istnieją dwa stopnie naukowe: doktor oraz doktor habilitowany, a także tytuły zawodowe uzyskiwane po ukończeniu studiów, np.: licencjat, inżynier, magister, magister inżynier, magister sztuki, lekarz medycyny, itp.

W jaki sposób można uzyskać stopień doktora?

Aby uzyskać stopień doktora należy spełnić dwa podstawowe warunki. Najpierw ukończyć studia II stopnia, czyli magisterskie, techniczne lub medyczne. Zdarzają się wybitne talenty, które od razu miały możliwość robienia doktoratu z pominięciem studiów, lecz są to przypadki dość rzadkie ;) Oczywiście doktoratu nie trzeba koniecznie zaczynać od razu po studiach. Można zacząć nad nim pracę w każdej chwili. Zwykle do takiej decyzji dojrzewa się parę lat. W moim przypadku było to ok. 7 lat od ukończenia studiów magisterskich, a istnieją także osoby robiące doktoraty nawet po osiemdziesiątce. Tak więc nigdy nie jest za późno. Drugim warunkiem do uzyskania stopnia doktora jest napisanie pracy doktorskiej (tzw. dysertacji) i obronienie jej. W odróżnieniu od prac licencjackich i magisterskich musi być ona w pełni oryginalna. Oznacza to, że musimy pisać o czymś, o czym w Polsce jeszcze nikt nie pisał lub robił to w zupełnie inny sposób. Posłużę się tu własnym przykładem. Temat mojej pracy doktorskiej dotyczył samotności wśród osób z niepełnosprawnością ruchową i radzenia sobie z nią. Spełniał on kryterium oryginalności, ponieważ co prawda wielu autorów pisało na temat samotności, ale w odniesieniu do innych grup, np. młodzieży, seniorów, osób z różnymi niepełnosprawnościami i schorzeniami, lecz nikt nie pisał ściśle o osobach z niepełnosprawnością ruchową. Praca doktorska może również mieć formę własnej książki lub relacji z naszych własnych projektów badawczych, laboratoryjnych, np. z chemii, biotechnologii, medycyny, itp.

Jakie są sposoby robienia doktoratu?

Istnieją 3 sposoby żeby zrobić doktorat, czyli napisać pracę doktorską i obronić ją:

• studia doktoranckie w trybie dziennym - od października 2019 r. wchodzi reforma i zwane są one szkołami doktorskimi (o reformie związanej z kształceniem doktorantów można przeczytać na stronie www.konstytucjadlanauki.gov.pl). Trwają one zazwyczaj 4 lata. Nauka w nich wygląda podobnie jak podczas studiów. Jest ona bezpłatna. Należy chodzić na zajęcia, zaliczać poszczególne kolokwia i egzaminy. W ich trakcie wybieramy promotora i piszemy pracę doktorską. Na jej ukończenie i obronę możemy mieć maksymalnie 8 lat. W trakcie studiów doktoranckich musimy również odbyć obowiązkowe bezpłatne praktyki, czyli prowadzenie zajęć ze studentami z wyznaczonego zakresu, przedmiotu,
• studia doktoranckie w trybie zaocznym - podobnie jw., tylko nauka odbywa się w systemie weekendowym, np. co dwa tygodnie. Związane jest to z opłatą czesnego. Jednak zarówno na studiach doktoranckich dziennych, jak i zaocznych doktoranci otrzymują stypendia,
• doktorat z wolnej stopy - jest to doktorat w trybie indywidualnym, realizowany poza studiami doktoranckimi. Polega na pisaniu pracy doktorskiej bez konieczności uczestniczenia w studiach doktoranckich.

Na czym polega doktorat z wolnej stopy?

Swój doktorat pisałem właśnie w ten sposób, więc postaram się wyjaśnić dokładnie jak to wygląda:

• na początek wybieramy sobie temat, czyli to o czym chcemy pisać i zastanawiamy się czy ma być to praca badawcza czy tylko teoretyczna,
• w następnej kolejności musimy sami znaleźć sobie promotora, czyli osobę specjalizującą się w wybranej przez nas dziedzinie i posiadającą stopień doktora hablitowanego lub tytul profesora. W moim przypadku była to pani prof., którą znałem już od dłuższego czasu, gdyż była moim promotorem pracy lic., promotorem pomocniczym pracy mgr i miałem z nią bardzo dużo zajęć w trakcie studiów,
• po wybraniu osoby, która zgodzi się zostać naszym promotorem, wspólnie z nią wybieramy uczelnię, na której będziemy bronić naszą pracę doktorską. Musi posiadać ona prawo do doktoryzowania w wybranej przez nas dziedzinie. Następnie na uczelni składamy wniosek o otwarcie przewodu doktorskiego i powołanie wybranego przez nas promotora,
• następnie musimy pod okiem naszego promotora napisać koncepcję pracy doktorskiej, w której zawarte będą główne założenia naszej pracy, metody badawcze, cele które chcemy osiągnąć. Powinna być ona napisana jak najlepiej, gdyż to od niej w dużej mierze zależy otwarcie przewodu doktorskiego na uczelni, czyli wyrażenie zgody na pisanie doktoratu z wolnej stopy,
• po napisaniu koncepcji pracy doktorskiej musimy napisać jeszcze co najmniej jedną lub dwie publikacje naukowe (zależy od wymagań na danej uczelni). Są to przeważnie artykuły z wybranej przez nas dziedziny, które muszą być opublikowane w recenzowanych czasopismach naukowych. Ich aktualny wykaz można znaleźć na stronie Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Dobrze jest jednak napisać chociaż jeden artykuł naukowy już wcześniej, jeszcze przed wybraniem promotora i uczelni. Pozwoli nam to zaoszczędzić czas na dalsze kroki,
• gdy już posiadamy napisaną koncepcję pracy oraz opublikowany jeden lub dwa artykuły naukowe, składamy je na uczelnię i czekamy na ocenę komisji doktorskiej. Pod uwagę brane są dodatkowo również nasze inne działania związane z wybraną przez nas dziedziną, np. inne artykuły czy publikacje internetowe, nasza praca zawodowa, uczestnictwo w różnych konferencjach naukowych czy projektach. Jeśli ocena komisji będzie pozytywna, to mamy otwarty przewód doktorski na danej uczelni. Mamy wówczas od tego momentu 8 lat na napisanie i obronę pracy. Możemy przystąpić do pisania i do prowadzenia badań, jeśli jest to praca badawcza,
• w trakcie naszej pracy promotor powinien napisać opinię o naszych postępach, a my powinniśmy dołączyć do niej fragment (przeważnie wybrany jeden rozdział) pracy. Jeśli opinia i ocena komisji jest pozytywna to kontynuujemy pisanie,
• po zakończeniu pisania naszej pracy oddajemy ją do oceny promotorowi, a następnie komisji doktorskiej,
• kiedy uzyskamy pozytywną ocenę pracy, musimy zdać trzy egzaminy doktorskie: z języka obcego, z dyscypliny dodatkowej (w przypadku nauk humanistycznych jest to zwykle filozofia lub psychologia) i z dyscypliny podstawowej, czyli z dziedziny z którą związana jest nasza praca doktorska. Wszystkie egzaminy odbywają się na uczelni i mają formę ustną. Terminy egzaminów wyznaczane są w odstępach miesiąca lub dwóch miesięcy. Do każdego egzaminu dostajemy z dużym wyprzedzeniem zagadnienia. Z egzaminu z języka obcego można być zwolnionym jeżeli posiadamy certyfikat językowy. W przeciwnym razie przystępujemy do egzaminu, na którym opowiadamy o sobie i swojej pracy oraz odpowiadamy na krótkie pytania związane z dwoma lub trzema wcześniej wybranymi artykułami w danym języku obcym,
• po zdaniu egzaminów doktorskich nasza praca zostaje wysłana do recenzji przez dwóch niezależnych profesorów z dwóch różnych uczelni,
• jeśli w którejś z recenzji znajdują się poważne zastrzeżenia, to dostajemy czas na dokonanie poprawek, a jeśli obie recenzje są pozytywne to wyznaczony zostaje dla nas termin obrony.

Jak wygląda obrona pracy doktorskiej?
Obrona pracy doktorskiej jest publiczna. Oznacza to, że oprócz doktoranta i komisji na sali może znajdować się publiczność. Mogą to być osoby zaproszone przez doktoranta, np. rodzina, znajomi, a także inni doktoranci, studenci, profesorowie oraz osoby zainteresowane danym tematem. W skład komisji wchodzi: przewodniczący komisji doktorskiej, promotor, kilku wybranych profesorów z uczelni i dwóch recenzentów pracy. Przeważnie jest to 7-8 osób. Przebieg obrony wygląda następująco:

• przewodniczący przedstawia skład komisji oraz temat rozprawy doktorskiej,
• promotor przedstawia sylwetkę doktoranta, czyli opowiada o nim, jego pracy i dotychczasowym dorobku naukowym,
• doktorant przedstawia swoją prezentację, w której zawiera podstawowe założenia i wnioski swojej pracy doktorskiej. Oczywiście można posługiwać się przygotowaną wcześniej prezentacją multimedialną. Nie powinna być ona zbyt długa. Najlepiej żeby trwała 20-25 minut,
• recenzenci przedstawiają najważniejsze wnioski ze swoich recenzji,
• członkowie komisji zadają pytania doktorantowi związane z jego pracą doktorską; może również pojawić się kilka pytań od publiczności,
• część jawna zostaje zamknięta i przewodniczący prosi doktoranta i publiczność o opuszczenie sali na kilka minut. W tym czasie komisja obraduje,
• po kilku minutach doktorant i publiczność proszeni są z powrotem na salę. Zostaje ogłoszony wynik, czyli nadanie stopnia doktora. Następuje zamknięcie przewodu doktorskiego.

Cała obrona trwa ok. 1,5 godziny.

Jakie są plusy i minusy doktoratu z wolnej stopy?
Zacznę od plusów, których moim zdaniem jest nieco więcej:

• brak konieczności odbywania studiów doktoranckich, na których często omawiana jest tematyka bardzo ogólna, związana zwykle z metodologią badań naukowych,
• brak konieczności odbywania obowiązkowych praktyk ze studentami, na których musimy prowadzić przedmiot z powyższej tematyki,
• szybsza możliwość zrobienia doktoratu niż na studiach doktoranckich (w moim przypadku trwało to ok. 3 lat),
• zdawanie tylko trzech egzaminów,
• brak konieczności częstych dojazdów na uczelnię, konsultowanie się z promotorem osobiście, telefonicznie lub za pośrednictwem internetu, co jest bardzo dobrym rozwiązaniem dla osób z niepełnosprawnością,
• praca we własnym indywidualnym tempie.

Do minusów należą natomiast:

• koszty pokrycia przewodu doktorskiego (w ich skład wchodzą przde wszystkim wynagrodzenia dla promotora, członków komisji i recenzentów). Na wielu uczelniach kształtują się one w granicach 10 tys. zł. W przypadku osób z niepełnosprawnością można ubiegać się o dofinansowanie w ramach programu Aktywny Samorząd, który pokrywa 40% kosztów. Pozostałe koszty można rozłożyć na raty lub wnioskować u Rektora o ich zmniejszenie,
• brak stypendium doktoranckiego (moim zdaniem jest to największy minus i mam nadzieję, że w przyszłości coś się w tej kwestii zmieni),
• konieczność dużej samodyscypliny i wytrwałości, gdyż pracujemy sami i sami stawiamy sobie cele (dla niektórych może to być oczywiście dużym plusem ;) ).

Czy jest trudno?
To pytanie pojawiało się bardzo często i chyba najtrudniej na nie odpowiedzieć ;) Dla każdego pojęcie "trudny" może być inne. Z pewnością jest to zadanie trudniejsze niż pisanie innych prac, chociażby pracy magisterskiej. Myślę jednak, że istnieje tutaj zasadnicza różnica. Doktorat piszemy zazwyczaj z własnej nieprzymuszonej woli. Stanowi on w większości decyzję dokładnie przemyślaną i dojrzałą. Robimy po prostu coś dla samego siebie. Nie stoi nad nami żaden nauczyciel czy rodzic. Warto również wziąć pod uwagę, że pisanie pracy doktorskiej jest przeważnie ściśle związane z naszymi zainteresowaniami, czymś co lubimy. A jeśli coś lubimy i sprawia nam to przyjemność, to automatycznie staje się dla nas mniej trudne, nawet jeśli po drodze napotykamy różne trudności i chwile zwątpienia, co jest zupełnie naturalne.

Czy warto?
To pytanie również zadawano mi bardzo często. Występowało też nieraz np. w wersji: A po co ci to? Jest to kwestia bardzo subiektywna i indywidualna. Ja bym przeformułował to pytanie na: Jakie pozytywne rzeczy mogą dla mnie płynąć z doktoratu, w czym może mi pomóc w mojej obecnej sytuacji? Moim zdaniem doktorat zdecydowanie:

• jest doskonałą formą rozwoju, pracy nad sobą,
• poszerza wiedzę, zainteresowania i horyzonty; dzięki niemu możemy być nieco bardziej dojrzali naukowo (np. wiemy lepiej gdzie szukać pewnych informacji, jak odróżniać wartościowe informacje i doniesienia od zmyślonych głupot, fake newsów i teorii spiskowych),
• w niektórych sytuacjach może przyczynić się do awansu zawodowego (zależy to oczywiście indywidualnie od danego zawodu),
• stwarza wiele dodatkowych możliwości zawodowych (np. większa możliwość pracy na uczelni, tworzenia własnych rzeczy, np. wykładów, szkoleń, artykułów, blogów naukowych, pracy online),
• stwarza możliwość poznania nowych ludzi o podobnych zainteresowaniach,
• jest wyzwaniem, które daje mnóstwo satysfakcji i zadowolenia z siebie.

Zatem z mojej perspektywy mogę śmiało powiedzieć, że warto i zachęcam każdego kto się nad tym zastanawia do podjęcia tego wyzwania. Chętnie odpowiem na więcej pytań. Jeśli jakieś macie to zapraszam do ich zadawania w komentarzach.